İngiltere Dışişleri Bakanı William Hague, Rusya’nın Ukrayna’nın Kırım Özerk Bölgesi’ni işgali ve diğer bölgelerini askeri müdahale ile tehdit etmesini “21. yüzyılın en büyük krizi” olarak niteledi. Kriz devam ediyor. Putin, Kırım’ı ele geçirdikten sonra “gerginliği azaltıcı” taktiksel açıklamalar yaptı. Kırım’ın stratejik önemi çok büyük. Kırım’a hakim olan Karadeniz’e hakim olur. Rusya, bu stratejik hedefe ulaştı. Artık Karadeniz’de hakim güç Rusya olacak. Bölgede jeo-stratejik dengeler Rusya lehine değişti. Ukrayna’nın diğer bölgelerine de saldırma tehdidi, Kırım’ı elde tutmak için bir araç olabilir. Batı basını Kırım’ın kaybedildiğini, geriye kalan bölgeleri korumak gerektiğini yazıyor. Putin’in istediği de bu. ABD Temsilciler Meclisi İstihbarat Komitesi Başkanı çok önemli bir tespitte bulundu: “Putin satranç oynuyor, biz de bilye (pirilli) oynuyoruz.” Atı alan Üsküdar’ı geçti.
Bundan sonra diplomasi oyunları izleyeceğiz. ABD Dışişleri Bakanı John Kerry, Rusya Dışişleri Bakanı Sergei Lavrov ile görüşecek. Batılı yetkililer Kiev’i ziyaret edecek. AB liderleri olağanüstü toplanıyor. Rusya’ya karşı sert açıklamalar ve biraz da yaptırımlar uygulanacak. AB fazla bir şey yapamaz çünkü doğal gaz konusunda Rusya’ya bağımlı. Rusya ile ticareti büyük. En önemlisi, AB’nin lideri Almanya kendi çıkarları gereği Rusya ile ilişkileri bozmak istemiyor. Savunma gücü olmayan AB’yi Rusya’nın ciddiye alması beklenemez. Rusya ipe un serecek. ABD biraz daha sert yaptırımlar uygulayabilir. Rusya’nın Kırım kazancı o kadar büyük ki, bazı kayıpları göze almıştır. Zaman geçtikçe konu soğuyacak. AB ve Batı geriye kalan Ukrayna’yı istikrara kavuşturmaya çalışacak. Bu çabalar büyük miktarda para ve zaman gerektiriyor. Başarı garantisi yok. Rusya, Ukrayna’nın doğu bölgelerindeki etkisini ve isterse yeni krizler yaratma gücünü koruyacak. Moskova uzun vadede Ukrayna’nın tümü, olmazsa yarısı üzerinde etkili olmak istiyor. Ukrayna olmadan Rusya emperyal güç olamaz.
Ukrayna krizi, uluslararası ilişkilerde bundan sonra yaşanabilecek gelişmeler konusunda ipuçları veriyor. Uluslararası sistemde hegemon gücün zayıflamaya başladığı ve yeni güçlerin yükselişe geçtiği dönemlerin en tehlikeli dönemler olduğu bilinir. Şimdi böylesi bir dönemdeyiz. Hegemon güç ABD görece güç kaybediyor. Kendi iç sorunlarına ağırlık veriyor. Putin, ABD’nin olası tepkilerini ölçüp tarttıktan sonra Kırım’ı yutma kararını verdi. ABD’nin Suriye ve benzeri konularda sergilemekte olduğu kararsızlığı inceledi. Bu zayıflıkları sadece Başkan Obama ile açıklamak yeterli değil. Obama’yı Jimmy Carter’a benzetip Carter’a haksızlık edenler var. Konu Obama’nın arkasındaki güçle de bağlantılı. Carter’ın Ulusal Güvenlik Danışmanı Zbigniew Brzezinski, Rusya’ya sert yaptırımlar uygulanmasını istedi. Obama yönetimi bazı yaptırımlar uygulayacak ama bunlar Brzezinski’nin istediği düzeyde olmayacak.
Uluslararası sistemde küçük aktörler arasında anlaşmazlık olduğunda büyük güçler isterlerse duruma müdahale edip çözüm empoze edebilirler. Büyük güçlerle küçük veya orta ölçekli güçler arasında anlaşmazlık olduğunda genellikle sonucu yine büyük güçler belirler. En tehlikeli durumlar büyük güçler arasındaki anlaşmazlıklardır. Sistemde tek hegemon varsa isteklerini dayatabilir. İki hegemon varsa iş zorlaşır. Şimdi çok kutuplu veya Prof. Charles Kupchan’ın deyimiyle “No One’s World” (Kimseye ait olmayan dünya) düzenine gidiyoruz. Batı ile Rusya arasında devam eden bilek güreşi, geleceğin daha istikrarsız ve riskli olacağını gösteriyor. Çin’le Japonya arasında artmakta olan gerginlik de bunun habercisi.
İç hukuktan farklı olarak uluslararası hukukun uygulanmasını hegemon güç veya güçler sağlayabilir. Uluslararası sistemin “polisi, savcısı” büyük güçlerdir. Ukrayna krizi, uluslararası normların büyük güçlerce çiğnendiği, nüfuz bölgeleri oluşturmaya çalıştığı bir dönemin habercisi. BM Güvenlik Konseyi daimi üyesi Rusya, uluslararası hukuku, devletlerin toprak bütünlüğünü ve egemenliğini sadece işine geldiğinde tanıdığını, işine gelmediğinde tanımadığını kısa sürede ikinci kez kanıtladı. “Arka bahçem sözkonusu olduğunda bu ilkeleri tanımıyorum” diyor. Kendi belirlediği nüfuz alanında kuralları kendisinin koyacağını söylüyor. Rusya’nın nüfuz alanının adı “Avrasya Birliği.” Diğer güçler Rusya’nın istediğini yapabildiğini görürse, “Biz niçin yapmayalım?” diyecekler. Büyük güçlerin dünyayı nüfuz bölgelerine ayırması yeni bir şey değil. Şimdi böylesi bir döneme mi giriyoruz? Nüfuz bölgelerine ayrılmış bir dünyada uluslararası örgütler değil, bölgesel örgütler ve ittifaklar önemli olacak.
Ukrayna deneyiminden herkesin çıkaracağı dersler var Yaşananlar uluslararası sistemde geçiş sürecinin belirtileri, sarsıntılarıdır. Bu riskli dönemde her aktör kendi çıkarlarını iyi formüle edip korumak, ittifaklarını doğru oluşturmak, güvenliğini sağlamakla yükümlüdür. Hata yapan kaybeder. Kimse kimsenin göz yaşına bakmaz. Hatadan geri dönüş genellikle imkansızdır.
