kıbrıs ingiltere londra lefkoşa
DOLAR
32,3679
EURO
35,1221
STERLIN
41,1598
BITCOIN
$70.633
Adana Adıyaman Afyon Ağrı Aksaray Amasya Ankara Antalya Ardahan Artvin Aydın Balıkesir Bartın Batman Bayburt Bilecik Bingöl Bitlis Bolu Burdur Bursa Çanakkale Çankırı Çorum Denizli Diyarbakır Düzce Edirne Elazığ Erzincan Erzurum Eskişehir Gaziantep Giresun Gümüşhane Hakkari Hatay Iğdır Isparta İstanbul İzmir K.Maraş Karabük Karaman Kars Kastamonu Kayseri Kırıkkale Kırklareli Kırşehir Kilis Kocaeli Konya Kütahya Malatya Manisa Mardin Mersin Muğla Muş Nevşehir Niğde Ordu Osmaniye Rize Sakarya Samsun Siirt Sinop Sivas Şanlıurfa Şırnak Tekirdağ Tokat Trabzon Tunceli Uşak Van Yalova Yozgat Zonguldak
LONDRA
Orta şiddetli yağmur
12°C
LONDRA
12°C
Orta şiddetli yağmur
Cuma Hafif yağmur
13°C
Cumartesi Kapalı
="http://www.w3.org/2000/svg" viewBox="0 0 300 300" enable-background="new 0 0 300 300">
13°C
Pazar Hafif yağmur
="http://www.w3.org/2000/svg" viewBox="0 0 300 300" enable-background="new 0 0 300 300">
10°C
Pazartesi orta şiddetli yağmur
="http://www.w3.org/2000/svg" viewBox="0 0 300 300" enable-background="new 0 0 300 300">
12°C

Ortadoğu’da sınırlar

18.05.2016
0
A+
A-

16 Mayıs 1916’da imzalanan bu anlaşmanın Ortadoğu’daki devlet sınırlarını belirlediği yaygın görüşünün gerçekleri tam olarak yansıtmadığını not etmiştik. Nitekim Sykes-Picot haritası ile günümüz Ortadoğu haritasına bakmak bu gerçeği anlamaya yeter. Arada hiç bir benzerlik yoktur.

Sykes-Picot Anlaşması’nın 100. yıldönümü nedeniyle başladığımız tartışmayı tamamlayalım. 16 Mayıs 1916’da imzalanan bu anlaşmanın Ortadoğu’daki devlet sınırlarını belirlediği yaygın görüşünün gerçekleri tam olarak yansıtmadığını not etmiştik. Nitekim Sykes-Picot haritası ile günümüz Ortadoğu haritasına bakmak bu gerçeği anlamaya yeter. Arada hiç bir benzerlik yoktur. Sykes-Picot’nun Türkiye sınırları içinde kalan bölgelerle ilgili öngörüleri Lozan Anlaşması ile tarih oldu. Sykes-Picot, Osmanlı’dan ele geçirilen Ortadoğu topraklarını İngiliz ve Fransız nüfuz bölgelerine ayırdı. Bu ayırmanın sonucu olarak İngiliz nüfuz bölgesinde Irak ve Ürdün, Fransız bölgesinde ise Suriye ve Lübnan kuruldu. İngiliz bölgesindeki Filistin’in kaderini sonuçta İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra taksim kararı ile BM ve sonraki savaşlar belirledi. İsrail-Filistin sınırlarının, İsrail-Suriye sınırının kaderi hala belli değil. Yukarıdaki devletlere Suudi Arabistan ve Yemen’i de ekleyebiliriz. Osmanlı, büyük kısmı çöl olan Arap Yarımadası’nın tümünü elinde bulundurmuyordu. Kutsal şehirler Mekke ve Medine’yi içinde bulunduran Hicaz’la Yemen Osmanlı toprağıydı.

Günümüzdeki Irak Osmanlının Basra, Bağdat ve Musul vilayetlerinden oluşur. Irak diye bir devletin oluşturulması ve sınırlarının belirlenmesinde İngiltere’nin önemli rol oynadığına kuşku yok. İngiltere’nin bu bölgeye ilgisinin esas nedeninin petrol olduğunu söylemeye gerek yok sanırım. Ancak sınırlar hikayesi biraz daha karmaşıktır. Irak (ve Ürdün) sınırlarının çizilmesinde Mark Sykes’ın ismi değil Gertrude Bell’in ismi anılır. Üst düzey İngiliz yetkililerin katılımıyla Irak ve Ürdün konusunda 1921’de yapılan Kahire Konferansı’nda Bayan Bell’in önemli rol oynadığı bilinir. Gertrude Bell, Arapça, Farsça bilen ve bölgeyi iyi tanıyan biriydi. Osmanlı’ya karşı ayaklanan Şerif Hüseyin’in oğullarının (Haşemi hanedanı) Irak ve Ürdün’de tahta çıkarılmalarını destekledi. Kral Faysal’ın Irak tahtına oturması ile onunla işbirliği yaptı. 1926’da Bağdat’ta öldü ve mezarı oradadır. Bell ve diğer İngiliz yetkililerin oynadığı rolü küçümsemeden Irak’ın sınırlarının çizilmesinin bir veya birkaç kişiye atfedilmesi yanlış olur. Örneğin Irak’ın (ve Türkiye’nin) İran’la olan sınırı Osmanlı’nın İran’la olan sınırıdır. Eskilere dayanan bir sınırdır. Irak’ın kuzeyinin (Musul vilayeti) kaderi 1926’da Milletler Cemiyeti tarafından belirlendi. Mondros Mütarekesi imzalandığı zaman bölge Osmanlı ordusunun elindeydi ve Misak-ı Milli içindeydi. Musul konusu Lozan’da çözümlenemedi ve İngiltere’nin girişimi ile Milletler Cemiyeti’ne götürüldü. Türkiye henüz Milletler Cemiyeti üyesi değildi. Bilindiği gibi sonuç İngiltere lehine oldu ve Irak’ın kuzey sınırı şimdiki şeklini almış oldu. Irak’ın Kuveyt’le olan sınırının malum sorunlarını ve yol açtığı savaşları hatırlayalım.

Ürdün tamamen İngiltere’nin yarattığı bir devlettir. Başına Şerif Hüseyin’in diğer oğlu Abdullah getirildi. Bugün Kral 2. Abdullah tarafından yönetiliyor. Winston Churchill, Ürdün sınırlarını kendisinin çizdiği ile övünürdü. Sınırın bir yerine “Winston hıçkırığı” adı verilir. Churchill sınırı çizerken hıçkırdığı için o şekli almış. Churchill’in bu konuda kendine biçtiği rol abartılıdır. Ayrıca Ürdün-Suudi Arabistan sınırı iki ülkenin karşılıklı toprak takası ile son şeklini almıştır.

Fransa, Şerif Hüseyin’in oğlu Faysal’ı Şam’dan askeri güçle kovarak Suriye’yi kontrol altına aldı. Suriye’nin sınırlarının hikayesi de Sykes-Picot’dan karmaşıktır. Uzun Türkiye-Suriye sınırı 1921’de Türkiye ile Fransa arasında varılan Ankara Anlaşması ile belirlenmişti. Hatay’la ilgili gelişmeler ise İkinci Dünya Savaşı arifesinde yaşandı ve şimdiki sınırlar oluştu. Lübnan da Fransa tarafından oluşturuldu. Fransa’nın Hristiyan Marunilerle yakın ilişkileri vardı. Devlet onlar için kurulmuştu. Maruniler kendilerinin çoğunlukta olacağı küçük bir devlet yerine daha büyük bir devleti tercih ettiler. Fransa da bunu kabul etti. Böylece şimdiki Lübnan sınırları ve mozaiği oluştu. Lübnan’ın hem kendi içinde, hem de Suriye ile yaşadığı sorunlar malum.

Bildiğimiz şekli ile Suudi Arabistan 1932’de kuruldu. Suud ailesi Osmanlı döneminde de Mekke ve Medine’yi ele geçirmeye çalışmıştı. Sonuçta Şerif Hüseyin’i yenerek bölgeyi ele geçirdiler ve daha sonra Suudi Arabistan’ı kurdular. Suudiler İngiltere ile işbirliği içindeydi. Yemen’in Güney ve Kuzey diye ikiye bölündüğünü ve sonra yeniden birleştiğini, şimdi iç savaş yaşadığını ve tekrar bölünme riskinin ortadan kalkmadığını hatırlayalım. Pan Arabizmin etkisi ile bazı devletler (Mısır ve Suriye) birleşti, sonra ayrıldı. Demek ki Ortadoğu’da sınırların oluşması bir süreçti ve bölge aktörlerinin de bunda payı vardı.

Kuşkusuz Arap devlet sisteminin ve sınırlarının oluşmasında İngiltere ve Fransa önemli rol oynadı. Süreç içinde bölge ülkeleri bağımsızlıklarını kazandılar. Şimdi bazılarında kaos yaşanıyor. Devletler büyük baskı altında. “Başarısız devlet” (failed state) haline gelenler var (Suriye, Yemen, Libya). Buna rağmen sınırların değişmesi sanıldığı kadar kolay değildir.

 

 

 

 

 

 

 

 

Yazarın Diğer Yazıları
Yorumlar

Henüz yorum yapılmamış. İlk yorumu yukarıdaki form aracılığıyla siz yapabilirsiniz.