Avrupa Birliği Güvenlik Araştırmaları Enstitüsü (EUISS) geçen ay “Water and insecurity in the Levant” (Levant havzasında su ve güvensizlik) başlıklı bir çalışma yayınladı. Araya başka konular girdi. Bizde devam eden su tartışmalarını da göz önünde bulundurarak şimdi bu çalışmaya göz atmakta yarar var. Çalışmanın başlığında kullanılan “Levant havzası” en genel anlamda Akdeniz’in doğu bölgesine verilen isimdir. “Levant” doğu anlamına gelir. Coğrafi sınırları net olmasa da Türkiye’nin Hatay ilinden başlayıp aşağıya doğru Suriye, Lübnan, İsrail, Filistin ve Mısır’ın Sina Yarımadası’nı kapsar. Akdeniz ile Mezopotamya arasındaki bölge olarak da anlaşılabilir. Coğrafi olarak Kıbrıs’ı da bu bölgeye dahil edebiliriz. Son zamanlarda Levant havzası enerji jeopolitiği sıkça gündeme geliyor ve tartışılıyor. Bölgenin su kaynakları en az enerji kaynakları kadar önemli. Suyun bölge için önemi giderek artacak. Bu nedenle Kıbrıs’ı da yakından ilgilendiren bu konuyu kısaca irdeleyelim.
Ido Bar and Gerald Stang tarafından kaleme alınan “Water and insecurity in the Levant” başlıklı çalışmanın ilk tespiti, Ortadoğu ve Kuzey Afrika’nın dünyanın en fazla su sıkıntısı çeken bölgeleri olduğudur. Ürdün, Suriye, Batı Şeria-Gazze bölgeleri ve İsrail su fakiri. Irak ve Lübnan’da su sıkıntısı var. İklim değişikliği nedeniyle Levant havzasının daha da kurak olacağı tahmin ediliyor. Bölge, dünyada iklim değişikliğinden en fazla etkilenecek bölgeler arasındadır. Rapora göre su sorunu sadece ülkelerin kalkınması ile ilgili değildir. Bu ülkelerin iç istikrarı, güvenliği ile de yakından ilgilidir. Suriye’de yaşanmakta olan trajedinin patlak vermesinde ülkede yaşanan uzun süreli kuraklığın da payı olduğu belirtiliyor. Milyonlarca Suriyeli göçmenin su sıkıntısı çeken komşu ülkelere (Lübnan, Ürdün, Irak) gitmesi oralarda da istikrarsızlık unsuru teşkil ediyor.
Levant havzası eskiden beri su sorunu yaşayan bir bölgedir. Ancak, iklim değişikliği ve hızlı nüfus artışı durumu daha da zorlaştırmaktadır. Rapora göre son 30 yıl içinde Suriye, Irak ve İsrail’in nüfusu iki kat, Ürdün’ün nüfusu üç kat arttı. Sık sık yaşanan kuraklıklar yeraltı su rezervelerini azaltıyor. NASA’nın verilerine göre 1998-2012 dönemi bölgenin 900 yıldan bu yana yaşadışı en kurak dönemdi. Bu kuraklıklar ekonomiyi, özellikle tarım sektörünü olumsuz yönde etkiliyor. Tarımda çalışanların sayısı ve tarımın ekonomiye katkısı hızla azalıyor. 2006-2010 döneminde Suriye’de kuraklık nedeniyle 1.3 milyon insan kırsal bölgelerden şehirlere gitmek zorunda kalmış, fakirleşmişti. Hükümetin bu konuda etkili tedbirler almaması hükümete muhalefetin güçlenmesine yol açmıştı. Su sorunu bölge ülkelerinin gıda güvenliğini de olumsuz yönde etkiliyor. 1990’lı yılların sonları ve 2008, 2011 yıllarında gıda fiyatlarındaki ani artışlar, ekmek gibi bazı temel gıda maddelerinin piyasada yeterli miktarda olmaması protestolara, “ekmek ayaklanmalarına” yol açmıştı. Levant bölgesinde gıda maddelerinin yüzde 50’si ithal ediliyor. Bu dışa bağımlılık giderek artacak.
Su sorunu sadece ülkelerin içinde değil, ülkeler arası ilişkilerde de anlaşmazlıklar, gerginlikler yaratıyor. Türkiye ile Suriye ve Irak arasında yaşanan su gerginliklerini hatırlayalım. Demek ki bu bölgede su sorunu ile güvenlik arasında ülkeler arası ilişkiler bağlamında da ilişki var. Su sorununun güvenlik sorunlarına etkisi bu konuların birlikte düşünülüp değerlendirilmesini gerekli kılıyor. Su konusunda anlaşmazlık ve kavga yerine işbirliklerinin nasıl geliştirilebileceği üzerinde kafa yorulmalıdır. Dünyada su konusunda ülkeler arası işbirliğinin çok örnekleri var. Bölgemiz bunları örnek alabilir.
Su sorunun çözümünde sihirliği değnek yoktur. Yeni su kaynakları bulmak kolay değildir. İsrail ve Körfez ülkeleri deniz suyu arıtarak sorunlarını çözümlüyorlar ama bu çok pahalı ve enerji gerektiren bir yöntem. Suyun iyi yönetimi, su kaynaklarının çeşitlendirilmesi, kirli suların arıtılarak yeniden kullanımı, su altyapısının geliştirilmesi, taşınma esnasında su kaybının aza indirilmesi gibi çeşitli önlemleri birlikte düşünüp hayata geçirmek lazım. Bölgemizin kapsamlı su stratejilerine gereksinimi var.
Kıbrıs’ta yaşayan insanlar olarak kuraklık ve su sorununu yakından biliyoruz. Biz de Levant bölgesinin bir parçasıyız. Bu çerçevede su konusuna gereken önemi vermemiz şarttır. Bu konuda küçük politik hesapların, dar grup çıkarlarının, ideolojik takıntıların bir kenara bırakılması gerekir. Adanın bütününde ortak bir su stratejisi oluşturmak için öncelikle Kıbrıs sorununa çözüm bulunması gerekecek. Çözüm olmadığı sürece iki taraf bu konuda kendi politikalarını uygulamaya devam edecek.
