Avrupa ve dünyadaki gelişmelere baktığımız zaman aklımıza şu soru geliyor: Sol nerede? 2008 mali krizinden beri dünyada önemli gelişmeler yaşanıyor. Hızlı küreselleşmenin, bununla bağlantılı olarak insanların zengin ülkelere göçünün artmasının, finans alanındaki kontrollerin azaltılmasının ve doğurduğu sonuçların, toplumsal eşitsizliğin hızla artmasının toplumun altta kalan kesimlerinde yarattığı olumsuzluklara tepki artıyor. Küreselleşmenin gerektirdiği bilgi ve becerilere, eğitime sahip olmayan, karşılaştığı sorunların nedeninin mülteciler olduğuna inanan, ekonomik olarak zorluklar çeken, emeklilik haklarından memnun olmayan kesimler ülkelerindeki elitlere, geleneksel partilere, onların projelerine, uzmanlarına başkaldırıyorlar. Bunun en taze örneği İngiltere’de yapılan AB referandumudur. Brexit lehine oy kullanan yüzde 52’nin demografik yapısı bize çok şey anlatıyor. Peki, Brexit kampanyasının liderleri kimlerdi? Boris Johnson, Nigel Farage gibi muhafazakar ve aşırı sağdan kişiler. İngiltere solu bu tartışmada varlık gösteremedi. İşçi Partisi yönetimi AB’de kalmadan yana tavır koydu ama bunun gerekçelerini kendi tabanına ikna edici bir şekilde anlatamadı. Jeremy Corbyn güçlü bir liderlik sergileyemedi. ABD’de Donald Trump’ın Cumhuriyetçi Parti adayı olmayı başarması bu eğilimin bir diğer örneği. Avrupa’nın diğer ülkelerinde ve dünyada küreselleşmenin baskısı altında kalan kesimler ağırlıklı olarak aşırı sağa, faşizan siyasi hareketlere yöneliyor. Sol varlık gösteremiyor. Kitleleri peşinden sürükleyecek ciddi, inandırıcı, gerçekçi, alternatif bir program ortaya koyamıyor. İstisnalar elbette var ama genel tablo aşırı sağın, neo-faşistlerin, mülteci ve İslam korkutmacasına dayalı popülizmin, içe kapanmanın, dar milliyetçiliğin güçlenmesi yönünde. Bu tehlikeli bir durum.
Prof. Dani Rodrik “The abdication of the left” başlıklı makalesinde küreselleşmenin baskılarına sosyal tepki geleceğinin öngörülebilecek bir şey olduğunu, kendisi dahil bazı iktisatçıların bu yönde uyarıda bulunduğunu yazıyor. Bu uyarılara gereken önem verilmedi ve işin ilginç tarafı tepkileri siyasi kazanca çeviren sol değil, aşırı sağ oldu. Dani Rodrik, Avrupa’da Yunanistan ve İspanya haricinde oluşan sosyal tepkiyi aşırı sağın yönlendirdiğine dikkat çekiyor. Yunanistan’da SYRİZA hükümeti söylediklerinin tam tersini yapıyor. İspanya’da Podemos iktidara gelmeyi başaramadı. Solda bir tıkanıklık var.
Kapitalizm ciddi bir bunalım yaşıyor. Sol inandırıcı çözümler üretemediği için kitleler aşırı sağın peşine takılıyor. 1929 büyük ekonomik krizinden sonra kitleler Hitler’in, Nazizmin demagojilerine inandığı zaman sonucun ne olduğunu iyi biliyoruz. Kontrolsüz kalmış kapitalizm büyük tehlikeler yaratır. Finans piyasası üzerindeki denetimlerin azaltılması son mali krizin esas nedeni oldu. İşin temelinde denetimsiz kalan bankacıların kısa sürede büyük karlar elde etmek adına borcunu geri ödeyemeyecek kesimlere büyük miktarda borç vermesi yatıyor. Açgözlü bankacılarla görevini yapmayan veya yanlış yapan politikacılar bizi buralara getirdi. Solun tüm bu gelişmeleri analiz ederek alternatif politikalar üretmesi gerekiyor.
Prof. Dani Rodrik’in de işaret ettiği gibi mülteci baskısı altında kalan ülkelerde aşırı sağ konuyu istismar etmeyi çok iyi beceriyor. Yabancı düşmanlığı toplumun altta kalan kesimlerinde destek buluyor. Donald Trump, Marie Le Pen ve benzerleri bu şekilde oylarını artırıyorlar. Bu durumda solun başta küreselleşme ve ekonomi olmak üzere her konuda inandırıcı, çalışabilir, zorda kalan kesimlere yardımcı olacak ama ekonomiyi daha iyi düzeye yükseltecek programlara ihtiyacı var. Eski şablonlar, sloganlar bu konuda yardımcı olamaz. Zaman “yeni şeyler” söyleme zamanı. Sosyal adaletle ekonomik büyümeyi, kalkınmayı birlikte götürecek taze fikirlere ihtiyaç var. “Serbest piyasa her şeyi çözer, kontrolsüz finans piyasası iyidir” yaklaşımı duvara tosladı. Bunun mevyelerini aşırı sağın toplaması gelecek açısından ciddi tehlikeler barındırır.
Prof. Dani Rodrik, alternatif bir programın öğelerinin var olduğuna işaret ediyor. Anat Atmati ve Simon Johnson’un önerdiği bankacılık reformlarına, Thomas Piketty ve Tony Atkinson’un toplumsal eşitsizlik konusunda yaptıkları çalışmalara ve ortaya koydukları önerilere, Mariana Mazzukato ve Ha-Joon Chang’ın kamu sektörünü kucaklayıcı yenilikçiliği geliştirecek şekilde kullanma konusundaki çalışmalarına, Joseph Stiglitz ve Jose Antonio Ocampo’nun önerdiği global reformlara, Brand DeLong, Jeffery Sachs ve Lawrence Summers’in yaptığı altyapı ve yeşil ekonomiye devletin uzun vadeli yatırım yapması fikirlerine atıfta bulunuyor. Böylesi başka çalışmalar, fikirler de vardır. Önemli olan tüm bunları bütünsel bir program haline getirmek.
